ЫТРИ НЫМЫТВАРКЫТ НЫМНЫМЫТКУК

Текст на русском языке на http://www.ks87.ru/site.xp/050049124050057052057.html

Людмила РЫКОВА

Вай ынн’от ытри титэепкинэт вытку умэкэтгъэт, алымы ыргичгу гавалёма вэтгавъёлгэпы, газетайпы. К’элюк’ чама а’к’аляйвын’ гатвата уйн’э амытвак лейвинэн’эт, чама нак’ам эк’итпычьэткэ амытвак чинит ытри. Игыр-ым гичивитумэкэтыск’иквъэт. Конференциянвык отчет вама филиален гавэтгавленат нымнымыткойпы пыкирыльыт к’этпъоравэтльат.

У’РЭТНЫМЫК МИХАИЛ ВААЛГЫРГЫНЭН
Людмила САЛЬНИКОВА – Ассоциация Вэлк’ылкин:
–Мури мыткытрэватыркын вэты кумъу ынкъам гытамо лын’ык мургинэт тэлен’кинэт тан’вагыргыт, культура, йилыйил – гаймычьыт варатэн. Клубык мигчирэтыркын кружок чычеткин йилык гыюлеткин, гантомгавлен грапчакэн-млявкэн ансамбль «Имля», лымн’э н’иныльин группа «Кияг’нык». Ынк’энат коллективыт овэчвынкалыровыркыт, льувылгыркыт ынпыянвыт н’энъянвык рээн. Н’утингивик вэлк’ылыльэ нэрэнрынгиивн’ынэт 90 гивин’итти рытомгавтагнэпы нымным, 55 гивин’итти ансамблен «Имля». Ынк’энат вагыргыт кэтъонво гатвален айвэрэт энанэргыпавкэн энантомгавыльык ансамблык – Елена Курун’авын, Клавдия Лейта-Таю ынкъам Анна Рын’ан’а. Игыр ыргинэт йылгыгмин’ыт млявыркыт ансапмблык «Имля». Вэлк’ылык гъурэтлин поэт Михаил Ваалгыргын, микынэ гэтэйкылинэт нымкык’ин стихыт. Ынкы ганымытвален ынкъам гэмигчирэтлин Василий Ятыргын.
Вэлк’ылык вама Майн’ымараквыргын гэтэйкылин рэн’ъатвывакъонвын, мэн’к’о гантакан’атленат рин’ъэтвыт рин’этылельыт СШАйпы Сибирэты. Ынк’о гантакан’атленат мыкын’ 8 тысячык рин’ъэтвыт ынкъам гараквачаленат ынн’энк’ач рыпэт 34 рин’ъэтвыткульыт.
Ръэнут чимгъуу нэлгыркын игыр вэлк’ылыльэ ынкъам к’итпыльэ Ассоциациен? Ынанъыттъыёл экэвку ыргынан нэлгыркын агтамкэчьаткэгыргын н’аргынэнак. Нымнымык гыролмакы лымынкы рэнтытваркыт пылвынтыбочкат ынкъам тэн’имыръэнут рэнтыё. Ымы лёнтан’пэрата итыркын рыпаавъё гынрыру лын’ык рэк’овфермано итыльын ваны. Вэты тан’ымыльо нымытваваны кавэты рытчыёлк’ыл.
Яачын’кэн мынгытгэвэн’эт нымытвальыт Вэлк’ылык рыпэт гынунмил тъэттывигъэт. Эквэтыркыт нымнымгыпы о’равэтльат уйн’э эмигчиркэ нъэлык ынкъам ынк’эн вагыргын экэвку лын’ыркын.
2000 гэвэтагнэпы нымнымык гэтэйкылинэт : калеткоран, кынъёран, яран’ы администрациен ынкъам почтэн, малявран, вэлыткоран, элгытавран, гэчеватваны, мимлынэймэвкинэт к’ымчучьыт. Гэныпкирэтлинэт ынкъам гэтэйкылинэт ыннанмытлын’эн канадакэнат нымытварат. Вачак’ вэнлыги тъэрылтэтыркыт нымытварат, к’элюк’ чама 50 процентамэл мыкэльу ынк’энат пэтатгъат. Ымы вэлыткорак мыкын’ ванн’н’огъат рывэлытковъёттэ кимитъыт, роолк’ылтэ, ымы овощит ынкъам фруктыт. Ван’н’огъэ к’аатакэчгын. Ан’к’агыннэгн’ыттыльыт нэмык’эй инъэтэтыркыт гынникук.
Плытковачык тивыркын, ин’к’ун эвынн’уткэкыльэ вэты гытамо нэрэлгыркынэт тэлен’кинэт тан’вагыргыт морыгваратэн.

ГЫТАМО ЛЫНЪЁЛК’ЫЛТЭ Н’АРГЫНЭНАГАЙМЫЧЬЫТ
Борис Ы’ТТЪЫГЫРГЫН – Ассоциация Рыркайпиякэн:
–К’итпыльэ ассоциациен эн’ъэлю нэлгыркын гытамычьатгыргын н’аргынэнак. Эмк’ынгивик н’эргэрык ыргынан нынъюк’ин ровтываны рыркэн, ин’к’ун ынн’энк’ачагты эвнэймэвкэ нитыркынэт ковлёрвыт ынкъам тымн’эляйвыльыт о’равэтльат агтатыткольыт рыркак, титэ капчачавыльыт рыркат наромкэвк’энат ынкъам н’энъянвыт нынраквачавъёвык’энат.
Мигчир рыюкин ровтынвык рыркэн ганъялден Ымнотаеквэкэн фонда н’аргынэнагынрыраткэн. Гэетлинэт мигчитльэт фондэн, микырык анъякалета нинэнпиривынэт инъэтэтыльыт чукоткальыт. Инъэтэтык гэк’итпыльэтлинэт ыиы ассоциацияльыт Рыркайпиякэн.
Этнокультурныкэн объединенияк «Лыгэвэтгав» рээн нымнымык гантомгавлен общественныкэн совет, э’митлён рэнанымн’ылявыркын а’к’эмлёкэгты нымытвавагыргыгъет. Моргынан к’онпын’ гынрыру мытылгыркынэт к’утти ройыръыт, тэнмавыльыт калеткорагты кмин’ыт, э’к’элтэтыльыт йытоткольыт мытынвэтгаватыркынат омакатынвык.
Игыр кытэ морыкагты ляйвын’н’огъат рин’ъэтвыт, э’квыргъам люн’выск’эвэ мытитыркын. Н’энъянвыт вэты гынрыру мытылгыркынэт, ин’к’ун ытри нырэмигчирльун’ыркынэт.

К’АТВЫТКОВАНЫ, НЫМЫТВАРАТ ЫНКЪАМ ГЫЮЛМИГЧИТЛЬЭТ
Григорий РАК’ЫЛЫМ – Ассоциация О’мваанкэн:
–Эмтэйкык к’атвыткованы к’оратакэчгын мурык к’онпын’ ванн’н’огъэ, мытынэквэтэвыркын к’оленымнымыткогты округкэн, вэлыткорагты ынкъам калеткорагты, кынъёрагты Эквыкынноткэн.
Кытъаткэ-ым сельхозпредприятиен «Амгуэма» вытрэтыркыт к’утти кытвагыргыт, эвматгыргыт. Тылечьылейвинэн’эт тэленъеп пэтатгъат, вэты турыльэ пооръатъёлк’ылтэ. 1 январтагнэпы 2012 гивикин к’орагынрэтыльэн манэмынгыквын чит рымкавъёлк’ыл 30%, гэнымкэвлин-ым ытръэч 19%. Ковлёрвыткольэн-ым манэмынгыквын люн’ынымкэвэ нэнтыркын, алымы ытри нэмык’эй этчымэгчерынвык гиливыркыт.
Вагыргыт Ван’к’арэмакэнат конференциянвык нэмык’эй гатвыленат . Игыр ынкы экэвку нэлгыркынэт пэтатыльыт ярат : калеткоран, кынъёран, ывэнтатран, аакатран, тахлемн’ыран, уйн’э ынкы элгытавран. К’утти-ым тотрак, тайкыёттэ мигчитльэ Чукоткакэн вэлыткоконторэн, чын’атчерыркыт рэнмыт ынк’энат эмъэк’этэйкык, амгаглытайкык. Лымн’э вальылк’ыл нымнымык чиниткин тылячьымытк’ыёрак’ай, к’элюк’ к’утыргин ванн’к’арэмальэн варкыт чиниткинэт «Бурантэ». Вальын чымче нымнымгыпы мырыттъынвын рыров рытчыёлк’ыл. Ымы а’к’апэраркын овэчватваны кымин’ин.
Гъотчётленат ымы ассоциацияльыт Эквыкынноткэн ынкъам Нутэпынмыкин.