ГАЙМЫЧЬЫН КЫТГАУТЫН

Текст на русском языке ниже

Эвын ЭКУКЭКИ
gazeta@ks.chukotka.ru

Перевод Мэйӈыпилгыкин ӄитпыльэ Региональныкэн общественныкэн организациен гыюлетыльин лыгъоравэтльаелык «Чычеткин вэтгав» гантэнмавлен рыкалыровынво ынкъам тывынво кэликэл Елена Кытгаутын-Тыӈэтэгнынин (1941–2013) «Фольклор Беринговского района», э»митлён гатвылен Музейныкэн Центрык «Наследие Чукотки». Ынӄэн ат лымӈылтэ ынан гамголенат румэкэвык 40 гивиӈидти яалегты, наӄам кытйъарат кэлийгулетыльу ытлё люӈитыльын, колё тъивчимгъульу гитлин.

ПРОФЕССОР ЧУКОТКАКЭН КУЛЬТУРЭН
Исполнительныкэн секретара Региональныкэн общественныкэн организациен «Чычеткин вэтгав» Нелли Ештыганована янор палёмтэлыйгот рытчынин кале вэтгав инэнлельин Мэйӈыпилгыкин подразделенияк Елепнап Тэвлявъен, микынэ мачытвынэн тэкэлиӈыльын. Ынан ымы гэкэлилин ы’ттъыёлвэтгав кэликин, миӈкы гатвыленн: «Елена Ивановна Кытгаутына-Тыӈэтэгнынин гагэчемголенат ынкъам гакалемголенат лымӈылтэ, тэлеӈкинэт вагыргыт еп 1970-ӄав гивиткук, титэ ытлён нэльугъэн инэнлельу национальныкэн ансамблык «Дружба» нымнымкин Мэйӈыпилгын Беринговкэн районкэн. Гаймычьо гэлгылинэт ынан ромакавъёттэ вагыргыт Антонина Кымъытваалына, Маргарита Таӄъаӄавына, Евгения Тыӈэрунэ, Иван О’мрувъена.
Ӄутти калейпатъёттэ туркэлик энмэч гакалдейпатленат газетак «Советкэн Чукотка», «Крайний Север», приложенияк «Мургин нутэнут» ынкъам сборникык «Айвэрэттэ».
Энаномакаквыргын лымӈылык ынкъам калечетгыргын ынӈатал кытрэвмэгчер, тамэнӈычьатгыргын Елена Ивановнан, микынэ гэкэлиткуплыткулинэт ытръэч торымгокласстэ, лыгэнъым таӈэвыӈ, иӈӄун ытлён таӈытвыӈ эмэлкэ профессоро лыгъоравэтльаелен.
Кэлик Елена Ивановнан варкыт словарь, наӄам этлы амлымӈылтэ ынкы, ымы кычгэпыт, ӄэвчевэтгавыт, ӄутти лыгъоравэтльаваратэн вагыргыт. Мури мытмычвынатыркын, туркэликэл рэвинрэты райголянӈыльэты лыгъоравэтльаелык ынкъам культурак ынӈэнваратэн».
Нелли Ештыганована мачытвынэн нымытвавагыргын Елена Кытгаутын-Тыӈэтэгнынин, иӈӄун ынкъам тъивчимгульэ лыгъоравэтльаӈава ымваӈэт гыму гэлгылинэт таӈымыльо таӈвагыргыт ы’ттъыютльин. Ынӄэната тэйкынин ынкэгйит кэликэл.
– Ынӄэн катголтатгыргын мургин нутэтумгин, – гивлин Нелли Ештыганова. – Коргаквыргын, титэ гатвата гыныкӄач ынӈин вальыт о’равэтльат, ӄнур Елена Ивановна.

ЫНАН ГЭРКЫЛЕЛИНЭТ ТАӇВАГЫРГЫТ
Еп ягталянма Елена Ивановна гинэнпиривлин Почётныкэн знака Правительствэн Чукоткакэн АО «Хранитель традиций», ынӈин ганъялен ынин ӄитпымигчир лымӈылномакавкэн пылчемгъоваратэн, э’митлён танльоӈ кэлик «Фольклор Беринговского района».
Рыкалыровма ынкъам тывма туркэликэл гавэтгавленат етыльыт гыютльэт лыгъоравэтльэн культурак ынкъам йилык Нина ынкъам Александр Емельяновынтэ, Маргарита Беличенко, Ирина Гырголӈавыт, Евгения Тыӈэру.
– Кэликэл Кытгаутын – ынӄэн майӈыгаймычьын лыгъоравэтльаелен, – гивлин Александр Емельянов, ымы кэлиныгйивэтыльыт Григорий Ранъавролтын, Антонина Ӄэргытваал ынкъам Борис Ы’ттъыгыргын.
Умэкэтыльэ музейык нэгитэгъэн кинок рыкалыровъё такалдеӈгыргын Елена Кытгаутын нымтумгык рээн ынкъам ымы мигчитльэк ГТРК «Чукотка» Евгения Тыӈэрунэ рээн, вама ытлён командировкама Мэйӈыпилгык. Тыӈэру гивлин:
– 2002 гивик гатвайгым Елена Иванонак Мэйӈыпилгык. Кынмал ныраеквэморэ пылёмтэлынво лымӈылыльыт ынпыянвыт, микырык лыги гэлгылин мургин йилыйил. Елена Ивановна нивӄин, энмэн амноӈгыпы ӈанӄо етык найпатгым инэнлельу эвынӈуткэкыльин ансамблык «Дружба». Энмэн янор ӄутти вагыргыт ынан мачгэмо гэлгылинэт, э’квыргъам амкытрэватык ӄынвэр рыплепавнэнат кытвагыргыт. Уйӈэ янор гатваленат овэчвынкалыровыльыт ансамблен ынкъам ыргынан намгогъан чинит тэйкык ярар. Нэтэйкын, эмӄитпыльэты чинит Елена Ивановна, мэӈин эвын гэкэвлин эмнуӈкы вама тэӈэвын рырултэтык кытвагыргыт. Лымӈылтэ-ым палёмтэлма ныванляӄэн пытӄытвык ӄутти вэтгавыт таӈкаленво ынин майӈытетрадык.
– Тивыркын, иӈӄун Елена Ивановна ынӈатал вайманъоравэтльо, пытлиӈыльу гитлин ымыльорыкы, – гивлин Евгения Тыӈэру. – Наӄам ынинэт ытлювъёӄагтэ пэнинэт элек ыныгрээн вальыт лыгэрак рытвэтчавъё аӈӄачормык. Ивӄинр, эчвэрагыргыӄай вама ӄонпы ратараӈыркын ынкы.
Омаканма кэлипэгчиӈэтыльыт гамлявленат ӈэвысӄэтӄэгти ансамблен «Энмэн» Анна Гырголгыргыӈан. Лымӈэ ымыльорыкы ятыльэты гэнӄэвивлин итувркэликэл, тайкыё манэйпы НКО «Фонд социального развития «Купол» 500-мэл мыкэльу такнигаӈынвык «Лема» Санкт-Петрбургыкэн.

Книжная полка: Фольклор чукчей Беринговского района дошёл до наших дней благодаря энтузиазму этой женщины

Эвын ЭКУКЭКИ
gazeta@ks.chukotka.ru

Перевод Мэйӈыпилгыкин ӄитпыльэ Региональныкэн общественныкэн организациен гыюлетыльин лыгъоравэтльаелык «Чычеткин вэтгав» гантэнмавлен рыкалыровынво ынкъам тывынво кэликэл Елена Кытгаутын-Тыӈэтэгнынин (1941–2013) «Фольклор Беринговского района», э»митлён гатвылен Музейныкэн Центрык «Наследие Чукотки». Ынӄэн ат лымӈылтэ ынан гамголенат румэкэвык 40 гивиӈидти яалегты, наӄам кытйъарат кэлийгулетыльу ытлё люӈитыльын, колё тъивчимгъульу гитлин.

ПРОФЕССОР ЧУКОТКАКЭН КУЛЬТУРЭН
Исполнительныкэн секретара Региональныкэн общественныкэн организациен «Чычеткин вэтгав» Нелли Ештыганована янор палёмтэлыйгот рытчынин кале вэтгав инэнлельин Мэйӈыпилгыкин подразделенияк Елепнап Тэвлявъен, микынэ мачытвынэн тэкэлиӈыльын. Ынан ымы гэкэлилин ы’ттъыёлвэтгав кэликин, миӈкы гатвыленн: «Елена Ивановна Кытгаутына-Тыӈэтэгнынин гагэчемголенат ынкъам гакалемголенат лымӈылтэ, тэлеӈкинэт вагыргыт еп 1970-ӄав гивиткук, титэ ытлён нэльугъэн инэнлельу национальныкэн ансамблык «Дружба» нымнымкин Мэйӈыпилгын Беринговкэн районкэн. Гаймычьо гэлгылинэт ынан ромакавъёттэ вагыргыт Антонина Кымъытваалына, Маргарита Таӄъаӄавына, Евгения Тыӈэрунэ, Иван О’мрувъена.
Ӄутти калейпатъёттэ туркэлик энмэч гакалдейпатленат газетак «Советкэн Чукотка», «Крайний Север», приложенияк «Мургин нутэнут» ынкъам сборникык «Айвэрэттэ».
Энаномакаквыргын лымӈылык ынкъам калечетгыргын ынӈатал кытрэвмэгчер, тамэнӈычьатгыргын Елена Ивановнан, микынэ гэкэлиткуплыткулинэт ытръэч торымгокласстэ, лыгэнъым таӈэвыӈ, иӈӄун ытлён таӈытвыӈ эмэлкэ профессоро лыгъоравэтльаелен.
Кэлик Елена Ивановнан варкыт словарь, наӄам этлы амлымӈылтэ ынкы, ымы кычгэпыт, ӄэвчевэтгавыт, ӄутти лыгъоравэтльаваратэн вагыргыт. Мури мытмычвынатыркын, туркэликэл рэвинрэты райголянӈыльэты лыгъоравэтльаелык ынкъам культурак ынӈэнваратэн».
Нелли Ештыганована мачытвынэн нымытвавагыргын Елена Кытгаутын-Тыӈэтэгнынин, иӈӄун ынкъам тъивчимгульэ лыгъоравэтльаӈава ымваӈэт гыму гэлгылинэт таӈымыльо таӈвагыргыт ы’ттъыютльин. Ынӄэната тэйкынин ынкэгйит кэликэл.
– Ынӄэн катголтатгыргын мургин нутэтумгин, – гивлин Нелли Ештыганова. – Коргаквыргын, титэ гатвата гыныкӄач ынӈин вальыт о’равэтльат, ӄнур Елена Ивановна.

ЫНАН ГЭРКЫЛЕЛИНЭТ ТАӇВАГЫРГЫТ
Еп ягталянма Елена Ивановна гинэнпиривлин Почётныкэн знака Правительствэн Чукоткакэн АО «Хранитель традиций», ынӈин ганъялен ынин ӄитпымигчир лымӈылномакавкэн пылчемгъоваратэн, э’митлён танльоӈ кэлик «Фольклор Беринговского района».
Рыкалыровма ынкъам тывма туркэликэл гавэтгавленат етыльыт гыютльэт лыгъоравэтльэн культурак ынкъам йилык Нина ынкъам Александр Емельяновынтэ, Маргарита Беличенко, Ирина Гырголӈавыт, Евгения Тыӈэру.
– Кэликэл Кытгаутын – ынӄэн майӈыгаймычьын лыгъоравэтльаелен, – гивлин Александр Емельянов, ымы кэлиныгйивэтыльыт Григорий Ранъавролтын, Антонина Ӄэргытваал ынкъам Борис Ы’ттъыгыргын.
Умэкэтыльэ музейык нэгитэгъэн кинок рыкалыровъё такалдеӈгыргын Елена Кытгаутын нымтумгык рээн ынкъам ымы мигчитльэк ГТРК «Чукотка» Евгения Тыӈэрунэ рээн, вама ытлён командировкама Мэйӈыпилгык. Тыӈэру гивлин:
– 2002 гивик гатвайгым Елена Иванонак Мэйӈыпилгык. Кынмал ныраеквэморэ пылёмтэлынво лымӈылыльыт ынпыянвыт, микырык лыги гэлгылин мургин йилыйил. Елена Ивановна нивӄин, энмэн амноӈгыпы ӈанӄо етык найпатгым инэнлельу эвынӈуткэкыльин ансамблык «Дружба». Энмэн янор ӄутти вагыргыт ынан мачгэмо гэлгылинэт, э’квыргъам амкытрэватык ӄынвэр рыплепавнэнат кытвагыргыт. Уйӈэ янор гатваленат овэчвынкалыровыльыт ансамблен ынкъам ыргынан намгогъан чинит тэйкык ярар. Нэтэйкын, эмӄитпыльэты чинит Елена Ивановна, мэӈин эвын гэкэвлин эмнуӈкы вама тэӈэвын рырултэтык кытвагыргыт. Лымӈылтэ-ым палёмтэлма ныванляӄэн пытӄытвык ӄутти вэтгавыт таӈкаленво ынин майӈытетрадык.
– Тивыркын, иӈӄун Елена Ивановна ынӈатал вайманъоравэтльо, пытлиӈыльу гитлин ымыльорыкы, – гивлин Евгения Тыӈэру. – Наӄам ынинэт ытлювъёӄагтэ пэнинэт элек ыныгрээн вальыт лыгэрак рытвэтчавъё аӈӄачормык. Ивӄинр, эчвэрагыргыӄай вама ӄонпы ратараӈыркын ынкы.
Омаканма кэлипэгчиӈэтыльыт гамлявленат ӈэвысӄэтӄэгти ансамблен «Энмэн» Анна Гырголгыргыӈан. Лымӈэ ымыльорыкы ятыльэты гэнӄэвивлин итувркэликэл, тайкыё манэйпы НКО «Фонд социального развития «Купол» 500-мэл мыкэльу такнигаӈынвык «Лема» Санкт-Петрбургыкэн.